Ο ψευδής εαυτός

πηγή : Blog "Psychiatry Online"

Το θέμα του ψευδούς εαυτού , δεν είναι ένα θέμα που μπορούμε, όχι μόνο να το εξαντλήσουμε σε μια εκπομπή, αλλά ούτε καν να το αγγίξουμε.Κι αυτό γιατί πρέπει να πάμε πολύ πίσω.Τότε που διαμορφώναμε και παγιώναμε την εικόνα μας για τον κόσμο και χτίζαμε την αντίληψή μας για την πραγματικότητα. O ψευδής εαυτός, είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που οδηγεί στην εν τω βάθει ανελευθερία του ανθρώπου, και συμβάλει κατά πολύ στην παρουσία των νευρώσεων και γενικότερα στη μη ισορροπία. Για να κατανοήσουμε την έννοια του ψευδούς εαυτού,θα αναφέρω αποσπάσματα από το βιβλίο του Ελβετού ψυχαναλυτή Μπέρτραν Κράμερ,"επάγγελμα μωρό".

Στο βιβλίο του,ο Μπέρτραν Κράμερ, προσεγγίζει τη ρίζα του προβλήματος,εντοπίζοντας στην ουσία το σημείο μηδέν.Το σημείο εκείνο,όπου ο νέος οργανισμός αναγκάστηκε εντός εισαγωγικών και καθυποτάχθηκε,όσο σκληρός και αδόκιμος κι αν μοιάζει αρχικά ο όρος,να αντιλαμβάνεται τον κόσμο και να λειτουργεί μέσα σε αυτόν όχι ως μια ελεύθερη φύση που δικαιούται να βιώσει το δικό της προσωπικό ταξίδι,αλλά είχε ως κύριο ρόλο να αποτελέσει το όχημα μέσα από το οποίο θα έβρισκαν ανακούφιση οι γονείς του και μέσα από αυτούς,με έναν μαγικό τρόπο,όλες οι προηγούμενες γενιές.Σα να συνεχίζουν να ζουν και να υπάρχουν εις το διηνεκές.Μέσα από τα κείμενα του βιβλίου,θα εντοπίσουμε την κρίσιμη χρονική στιγμη,όπου το παιδί και μετέπειτα ενήλικας,αρχίζει να αναπτύσσει το λεγόμενο ψευδή εαυτό.Και είναι αυτή η στιγμή όπου η ανελευθερία γεννιέται και καθηλώνει.Καθορίζει το μέλλον πριν ακόμη υπάρξει ένα παρόν.

Μόνο όταν αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως εγκαταστάθηκε η ανελευθερία του τότε ως κανόνας και ως θέσφατο..μόνο τότε θα είμαστε ικανοί να επαναπροσδιορίσουμε και να τοποθετήσουμε τα πράγματα σε μια άλλη βάση.Και μόνο τότε,θα αντιληφθούμε πως όλα όσα μέχρι εκείνη τη στιγμή τα βιώναμε ως κανόνα αδιαπραγμάτευτο,δεν ήταν τίποτε άλλο από μιαν εξαίρεση που δε θα έπρεπε καν να υφίσταται.Όταν καταφέρουμε να βιώσουμε το μεταίχμιο του επαναπροσδιορισμού,ακολουθεί η θλίψη για όλα όσα θεωρούσαμε δεδομένα και επαναπροσδιορίζονται πια.Γιατί αυτό το βίωμα είναι σαν θάνατος. Και κανένας θάνατος δε βιώνεται εύκολα.

Πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν, όταν ήταν παιδιά,να μάθουν να κρύβουν πολύ επιδέξια τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των γονέων τους και να κερδίσουν την «αγάπη» τους.

Alice Miller,από το βιβλίο της, "Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας"

Στη συνέχεια θα αναφέρω την προσέγγιση του ψυχαναλυτή Winnicott,σχετικά με τον ψευδή εαυτό.

Κάθε παιδί έχει μια θεμιτή ανάγκη από τη μητέρα του να το προσέχει, να το καταλαβαίνει, να το παίρνει στα σοβαρά και να το σέβεται. Τις πρώτες εβδομάδες και μήνες της ζωής του χρειάζεται να έχει τη μητέρα του στη διάθεση του. Ο εαυτός βρίσκει τον εαυτό του φυσικά τοποθετημένο σε ένα σώμα. Το βρέφος καθρεπτίζεται μέσα στα μάτια ή στο πρόσωπο της μητέρας και παίρνει την εικόνα του εαυτού του. Η μητέρα ατενίζει το παιδί που είναι στην αγκαλιά της και το παιδί κοιτάζει το πρόσωπο της μητέρας και βλέπει τον εαυτό του.
Προϋπόθεση γι αυτό αποτελεί το να κοιτάζει πραγματικά η μητέρα τη μοναδική μικρή αβοήθητη ύπαρξη και να μην προβάλλει στο παιδί τις δικές της ανασφάλειες, προσδοκίες, φόβους και σχέδια για το παιδί.
Στις περιπτώσεις που η μητέρα δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτό το ρόλο επαρκώς, καθρεπτίζει στο βρέφος τη δική της διάθεση ή ακόμη χειρότερα την ακαμψία της δικής της αμυντικότητας. Τότε το βρέφος κοιτά και δεν βλέπει τον εαυτό του, με πρώτη συνέπεια το να ατροφεί η δημιουργική του ικανότητα (απόσυρση, δεν κοιτάζει παρά μόνο για να αντιληφθεί).Το παιδί ταυτοποιείται με τα μπερδέματα της μητέρας του. Αυτό το παιδί θα παραμείνει χωρίς ένα καθρέπτη, και στη χειρότερη περίπτωση θα ψάχνει γι’ αυτόν τον καθρέπτη στην υπόλοιπη του ζωή αλλά μάταια.
Μία υγιής αίσθηση εαυτού σημαίνει την αναμφισβήτητη σιγουριά ότι τα συναισθήματα και οι επιθυμίες που βιώνει κάποιος είναι μέρος του εαυτού του. Αυτή η σιγουριά είναι κάτι που μπορεί κανείς να κερδίσει από το καθρέπτισμα στα μάτια της μητέρας –περιβάλλοντος του. Μπορεί να αποκτηθεί μόνο εάν ακολουθεί τα συναισθήματα του να είναι απεγνωσμένος, ή να χρειάζεται βοήθεια χωρίς να φοβάται μήπως κάνει τη μητέρα του ανασφαλή. Αυτή η αυτόματη και φυσική επαφή με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του ίδιου του εαυτού, δίνει στο άτομο δύναμη και αυτοπεποίθηση.
Αφού ολοκληρωθούν οι διαδικασίες της πλήρους και της σχετικής εξάρτησης, το παιδί γίνεται βαθμιαία ικανό να ανταποκρίνεται στον κόσμο. Γίνεται ικανό να ζήσει μια ικανοποιητική προσωπική ύπαρξη, ενώ εμπλέκεται στα κοινωνικά ζητήματα. Οι γονείς είναι αναγκαίοι στη διαχείριση των εφήβων τους που εξερευνούν τον έναν κοινωνικό χώρο μετά τον άλλο, εξαιτίας της ικανότητας τους να βλέπουν καλύτερα από τα παιδιά τους πότε αυτό το πέρασμα από έναν κοινωνικό χώρο προς έναν άλλο απεριόριστο είναι πολύ γρήγορο, και συνεπώς τα παιδιά τους είναι ανέτοιμα. Ωστόσο, για να πραγματωθούν όλες οι διαδικασίες ανάπτυξης στο σωστό βαθμό, ο κάθε γονιός που μεγαλώνει το παιδί του πρέπει να λειτουργεί και ο ίδιος ως «αληθής εαυτός».

Μερικά από τα στοιχεία που βοηθούν την ανάπτυξη του αληθούς εαυτού είναι:
· Η επιθετικότητα του παιδιού να μη διαταράσσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθηση των γονιών του.
· Ο αγώνας για αυτονομία να μη βιωθεί σαν επίθεση.
· Το παιδί μπορεί να μην είναι «εξαιρετικό» και«τέλειο» και να έχει αδυναμίες.
· Το παιδί μπορεί να χρησιμοποιεί τους γονείς του επειδή αυτοί δεν εξαρτώνται συναισθηματικά από αυτό.
· Το παιδί να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες,χωρίς να αναγκάζεται να τις αντικαταστήσει ή να τις «ξεχάσει».

Προκειμένου να δημιουργήσει ένα προσωπικό τρόπο ζωής, στην αρχή το άτομο χρειάζεται ελάχιστα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Όλα τα άτομα προσπαθούν να βρουν ένα τρόπο ζωής που δε θα διαταράσσεται από ποσότητα αντίδρασης μεγαλύτερη από αυτή που μπορεί να βιωθεί,χωρίς την απώλεια της έννοιας της συνέχειας της προσωπικής ύπαρξης. Σε περιπτώσεις που ο ψυχισμός του παιδιού δέχεται επίμονα από το περιβάλλον του έναν υπερερεθισμό, στον οποίο δε μπορεί επαρκώς να αντιδράσει, τότε οδηγείται στο να αναπτύξει έναν εαυτό που αντιδρά, ένα «ψευδή εαυτό». Το άτομο αναπτύσσεται σαν μια προέκταση του περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη του «ψευδούς εαυτού» ξεκινά από τη λειτουργία ενός μητρικού περιβάλλοντος, όπου η ίδια η μητέρα (ή η / ο τροφός)έχει ανεκπλήρωτες ανάγκες για θαυμασμό, προσοχή, ενδιαφέρον. Εντελώς ανεπαίσθητα και πέρα από τις καλές προθέσεις της, η μητέρα προσπαθεί να ικανοποιήσει τις δικές της ανάγκες δια μέσω του παιδιού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν δηλώνει στοργή. Αντίθετα, η μητέρα συχνά αγαπάει το παιδί της με πάθος,αλλά όχι με τον τρόπο που χρειάζεται να αγαπιέται το παιδί.
Στην περίπτωση αυτή, η μητέρα αγαπάει το παιδί της με έντονη αγάπη γιατί το παιδί της αναπληρώνει μία ανάγκη που η ίδια είχε ως άτομο. Το παιδί μέσα στην εξαρτημένη σχέση που ζει αναγκάζεται να συμβιβαστεί με αυτή τη λειτουργία, προκειμένου να κάνει τη μητέρα του ευτυχισμένη. Το πρόβλημα όμως δημιουργείται όταν, λόγω της κατάστασης στην οποία ζει, αντί να βιώνει τα δικά του συναισθήματα και συγκινήσεις, βιώνει τα συναισθήματα που η μητέρα του έχει ανάγκη. Με τον τρόπο αυτό και συν τω χρόνω,ένας ψευδής εαυτός μεγαλώνει, που έχει μάθει να νιώθει και να σκέπτεται με ξένα συναισθήματα και λέξεις. Αν δεν υπάρξει κάτι που θα διακόψει αυτήν τη σχέση,είναι πιθανό να εγκαθιδρυθεί μία μόνιμη ψευδής εικόνα εαυτού, που πάντα θα αναζητά τρόπους ώστε να ικανοποιεί τα συναισθήματα των ατόμων του περιβάλλοντος του, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να νιώθει ότι ζει ως ο δικός του, μοναδικός,δημιουργικός, «αληθής» εαυτός.

" Πανέμορφα μαύρος..."

Υάκινθος