Λειτουργικά στοιχεία στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών

πηγή : Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Λειτουργικά στοιχεία στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών Liturgical elements in the text of the Apostolic Constitutions
Συγγραφέας:	Ταγάρα, Ευαγγελία Νικολάου
Ημ/νία έκδοσης:	2010
	Το κείμενο των Αποστολικών Διαταγών μας παρέχει πολύτιμες ιστορικές και θεολογικές μαρτυρίες και πλήθος λειτουργικών στοιχείων που φωτίζουν την εποχή του τέλους του τετάρτου αιώνα στην Αντιόχεια. Σε συνδυασμό με τις άλλες πηγές της εποχής εκείνης, συντελούν αποφασιστικά και καθοριστικά στην εξέλιξη της χριστιανικής λατρείας . Άλλωστε ο τέταρτος αιώνας χαρακτηρίζεται από μία λειτουργική άνθιση και ακμή, καθώς κυριαρχεί η ανεξιθρησκεία και η θρησκευτική ελευθερία που απογειώνουν την ελευθερία της λατρείας. Η μελέτη μας με τον τίτλο «Λειτουργικά Στοιχεία στο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών» διαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του κειμένου μας, έχουμε σε συνάξεις τακτικές ώρες προσευχής που είναι κυρίως ο εσπερινός, το μεσονυκτικό και ο όρθρος. Οι προσευχές περιλαμβάνουν ύμνους και ψαλμούς ,διάφορα αιτήματα του λαού προς το Θεό και αναγνώσματα από τη Βίβλο. Άλλες ακολουθίες που αναφέρονται και αφορούν την κοινή αλλά και την κατ’ ιδίαν προσευχή των πιστών είναι των ωρών : η Τρίτη, η Έκτη και η Ενάτη. Όλες οι ακολουθίες γίνονται ανεξάρτητα από το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, και δίνεται κάποια περιγραφή τους χωρίς όμως να υπάρχει λεπτομερής τυπική διάταξη.Οι Αποστολικές Διαταγές μας δίδουν πάρα πολλά στοιχεία για τα ιερά μυστήρια του Βαπτίσματος του Χρίσματος , της Μετάνοιας, της Ιερωσύνης, του Γάμου και της θείας Ευχαριστίας. Τα στοιχεία αυτά μας δίδουν τη δυνατότητα να σχηματίσουμε μία σαφή εικόνα της πράξης και της τελετουργίας των μυστηρίων της Εκκλησίας. Πριν από το Βάπτισμα προηγείται η κατήχηση που διαρκεί τρία έτη, ώστε να διδαχθεί ο υποψήφιος το σωτήριο έργο της Οικονομίας του Θεού. Η προετοιμασία ολοκληρώνεται με αυστηρή νηστεία και πραγματοποιείται το Βάπτισμα με τριπλή κατάδυση και ανάδυση. Όσοι βαπτίζονταν, έπαιρναν με το Χρίσμα, τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και μπορούσαν να συμμετέχουν στη θεία Ευχαριστία. Το μυστήριο του Γάμου είναι ιερό και αυτό φαίνεται έντονα στο κείμενό μας, χωρίς να διακρίνεται κάποια ιδιαίτερη ιεροτελεστία. Ευχές που να ευλογούν το Γάμο δεν υπάρχουν. Καθοριστικός είναι ο ρόλος του Επισκόπου και η ευθύνη την οποία αυτός επωμίζεται για τη μετάνοια των αμαρτησάντων. Ακολουθεί το τελετουργικό της μετανοίας που περιελάμβανε κάποιες τελετουργικές λεπτομέρειες, εξομολόγηση του μετανοούντος, άφεση των αμαρτημάτων και τελικά την επάνοδό του στις τάξεις των πιστών. Ο τρόπος της εξομολόγησης που επικρατεί την εποχή αυτή είναι ο μυστικός, ενώ ο δημόσιος παραμένει μόνο για τα φανερά αμαρτήματα. Με το μυστήριο της Ιερωσύνης, που περιλαμβάνει την ευχή του Επισκόπου και τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος ,ο υποψήφιος καθίσταται ιερουργός σε έναν από τους τρεις ιερατικούς βαθμούς. Στο όγδοο βιβλίο βρίσκεται η ευχή χειροτονίας του Επισκόπου που γίνεται δια επιθέσεως των χειρών και την ανάλογη ευχή. Διακρίνεται σε τρία μέρη : τον πρόλογο, τα αιτήματα και τη δοξολογία του Θεού. Ο συγγραφέας για να παρουσιάσει την χειροτονία του Επισκόπου καταγράφει ολόκληρη τη θεία Λειτουργία. Στις Αποστολικές Διαταγές παρουσιάζονται και αρκετές εορτές, όπως της Κυριακής, των Επιφανίων, του Πάσχα. Οι πληροφορίες που μας δίδουν για τον εορτασμό τους και της τάξη που επικρατούσε είναι λιγοστές. Επίσης μας πληροφορούν για τη θέση που κατείχαν τα παιδιά στη λατρεία, το σπουδαίο ρόλο των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας, όπως επίσης και τις αρμοδιότητες των χηρών, των παρθένων και των ορφανών. Μας περιγράφουν τη δομή του ιερού ναού ως λειτουργικού τόπου και τον ονομάζουν οίκο προσευχής και συνάθροιση λαού. Στην παράδοση των Αποστολικών Διαταγών αναφέρεται πλήθος λειτουργικών θεσμών που μας εισάγουν στο πνευματικό κλίμα και μας δίδουν την επικρατούσα τάξη της εποχής, όσον αφορά το λαό του Θεού, τον ανώτερο και κατώτερο κλήρο και τις ιδιαίτερα διαμορφωμένες τάξεις των πιστών. Κατά τη συνάθροιση της Λειτουργίας των πιστών γινόταν το κήρυγμα, έργο ιερό και υπεύθυνο, από το νεοχειροτονηθέντα Επίσκοπο καθώς και από τον πρεσβύτερο. Το κήρυγμα ,λόγος παρακλήσεως όπως χαρακτηρίζεται στις Αποστολικές Διαταγές, ήταν απαραίτητο για την γνώση και κατανόηση των γραφών. Επίσης προτείνεται συγκεκριμένη στάση προσευχής από τους πιστούς εντός του ιερού ναού, καθώς ο Θεός δοξάζεται και με το σώμα και με το πνεύμα των πιστών. Στις λατρευτικές συνάξεις ήταν ανεπίτρεπτες οι αταξίες και οι οποιεσδήποτε ακαταστασίες, ενώ οι πιστοί συμμετέχουν με ψαλμούς και δοξολογίες, άλλοτε γονατιστοί, άλλοτε όρθιοι. Τέλος στο κείμενο μνημονεύεται ο θεσμός της νηστείας και σύμφωνα με το παράδειγμα του Ιησού Χριστού οι πιστοί προτρέπονται να νηστεύουν, ώστε να προετοιμάζονται κατάλληλα για τον εορτασμό του Πάσχα και το επερχόμενο βάπτισμα.Γενικότερα , θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι οι Αποστολικές Διαταγές είναι μία μοναδική και ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών της λειτουργικής παράδοσης έως τον τέταρτο αιώνα. Το υλικό τους πλούσιο και πηγαίο, αναδεικνύει τον πλούτο της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας μας και στοχεύει όχι μόνο στην ενημέρωση αλλά και εντρύφηση, σπουδή και διερεύνηση από μέρους μας, των θησαυρών του κειμένου. The text of the Apostolic Constitutions provides us with valuable historical and theological evidence and a plethora of liturgical information which shed light on the end of the fourth century in Antioch. In conjunction with other sources from that era, it contributes decisively to our understanding of the development of Christian worship. The fourth century is characterized by a liturgical flourishing and prosperity, dominated by religious tolerance and freedom which gave rise to the freedom of worship. This study, entitled “Liturgical Elements in the Text of the Apostolic Constitutions,” is divided into four chapters. According to the text, we have evidence of regular gatherings for prayer, primarily Vespers, the Midnight Office, and Matins. The prayers include hymns and psalms, various requests from the people to God, and readings from the Bible. The text also refers to other communal and private prayers of the faithful, such as the Hours: the Third, Sixth, and Ninth. All the services occur independently of the sacrament of the Holy Eucharist, and some description of them is provided; there is, however, no detailed order of service for them. The Apostolic Constitutions give us much evidence about the holy sacraments of baptism, chrismation, repentance, ordination, marriage, and the Holy Eucharist. This information gives us the ability to form a clear picture of the practice of the celebration of the Church’s sacraments. Baptism was preceded by catechism, which lasted three years, so that the candidate could be taught about the work of salvation in God’s Economy. The period of preparation was concluded by strict fasting and culminated in baptism by triple immersion. All those who were baptized also received the grace of the Holy Spirit in the chrism, and could participate in the Holy Eucharist. The sacrament of marriage is holy and this is made abundantly clear in our text, even though there is no specific service. There are no prayers for the blessing of marriage. The bishop’s role, and the responsibility he bears for the repentance of sinners, is extraordinary. It lays out the rite of repentance, which includes some liturgical details, confession of the penitent, the remission of sins, and finally the penitent’s return to the ranks of the faithful. The method of confession which dominated in that period was private, while public confession continued only for obvious sins. In the sacrament of ordination, which includes the bishop’s prayer and the gift of the Holy Spirit, the candidate is installed in one of the three degrees of the priesthood. The eighth book contains the bishop’s prayer of ordination, which occurs through the laying on of hands and the corresponding prayer. It is divided into three parts: the prologue, the supplications, and the doxology of God. The author, in order to present the ordination of the bishop, records the whole Divine Liturgy. The Apostolic Constitutions also present a number of feasts, such as those for Sundays, for Theophany, and for Pascha. The information that it provides us about their celebration and their order is scant. It also tells us about the place of children in worship and the important role played by women in the life of the Church, as well as the expectations for widows, virgins, and orphans. It describes the structure of the temple as a liturgical space and calls it a house of prayer and an assembly of the people. The Apostolic Constitutions refer to a number of liturgical customs which introduce us to the spiritual climate and give us a glimpse of the prevailing order of the time, vis-à-vis the people of God, the higher and the lower clergy, and the specific orders of the laity. The sermon, a sacred and responsible work, was given during the assembly of the Liturgy of the faithful by the newly ordained bishop or the presbyter. The sermon, which is characterized by the Apostolic Constitutions as a word of exhortation, was necessary for a knowledge and understanding of the Scriptures. The text also recommends that the faithful assume a particular stance for prayer inside the temple, inasmuch as God is glorified both with the body and the spirit of the faithful. In assemblies for worship, any sort of disorder or disruption was forbidden, and the faithful participated in the psalms in doxologies either while kneeling or standing. The end of the text records the custom of fasting and, in accordance with the example set by Jesus Christ, the faithful are encouraged to fast, so that they can properly prepare for the celebration of Pascha and the coming baptism. Generally speaking, we could say that the Apostolic Constitutions are a unique and invaluable source of information on the liturgical tradition up until the fourth century. The material, which is rich and first-hand, highlights the wealth of the Church’s life of worship and aims not only to inform us but also to delight and edify us with its treasures.
Σχολή/Τμήμα:	Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, Τμήμα Θεολογίας
Επιβλέπων:	Σκαλτσής, Παναγιώτης αναπληρωτής καθηγητής