ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΠΟΥ ΕΜΑΘΑ
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Στην Αθήνα, στο Παρίσι και
αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνάντησα διαφόρους αυτόπτες μάρτυρες της
μεγάλης καταστροφής πού μου διηγήθηκαν πράγματα πού είχαν ιδεί. Κράτησα
σημειώσεις των μαρτυριών διαφόρων απ' αυτά τα πρόσωπα, αποκλείοντας προσεκτικά
όλους εκείνους πού ήταν Έλληνες η Αρμένιοι, όχι γιατί πίστευα πώς οι διηγήσεις
αυτών θα ήταν κατ' ανάγκην αναξιόπιστες, αλλά μάλλον γιατί θα μπορούσαν ν'
αμφισβητηθούν σαν προερχόμενες από προκατάληψη.
Αμερικανοί υπάλληλοι της Near
East Relief πού στέκονταν επάνω στο κατάστρωμα ενός πλοίου, το όποιο ανεχώρησε
λίγο μετά το «Simpson» μου διηγήθηκαν ότι είδαν έναν άνδρα να ρίχνεται στη
θάλασσα και να κολυμπά προς το πλοίο. Ένας Τούρκος στρατιώτης σήκωσε το τουφέκι
του, σκόπευσε τον άνθρωπο και του τίναξε το κεφάλι στον αέρα!. Ένας άλλος
Αμερικανός διηγούμενος το ίδιο περιστατικό πρόσθεσε τη λεπτομέρεια ότι ο Τούρκος
σκόπευσε με το τουφέκι του επάνω απ' τον ώμο ενός Άγγλου ναύτη. Διδασκάλισσες
και άλλοι απ' το προσωπικό του Αμερικάνικου Παρθεναγωγείου μου διηγήθηκαν ότι
είδαν μια κυρία πού διέμενε στο ακριβώς αντικρυνό σπίτι να στέκεται στο δρόμο
περικυκλωμένη από Τούρκους στρατιώτες, οι όποιοι τη λήστευαν και αποσπούσαν τα
δαχτυλίδια απ' τα δάχτυλα της. Όταν τελείωσαν ένας απ' αυτούς υποχώρησε λίγο και
της απέκοψε το ένα της χέρι με το σπαθί του. Η κυρία δεν ξαναφάνηκε πειά και
προφανώς πέθανε εξ αιτίας των κακώσεων πού είχε υποστεί.
Αμερικανοί και άλλοι πού ήταν
στη Σμύρνη μου διηγήθηκαν πολλές φορές την ιστορία, ότι πολλοί απ' τους
κατοίκους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, είχαν μαζευτεί επάνω σε μια μαούνα πού
ήταν αραγμένη στον λιμένα σε πολύ μικρή απόσταση απ την αποβάθρα με την ελπίδα
ότι καμμιά βάρκα των Συμμάχων η Αμερικάνικη θα τους ρυμουλκούσε σε κανένα
πολεμικό και θα τους έσωζε. Οι Τούρκοι έρριξαν, πετρέλαιο επάνω τους και τους
έκαψαν. Την τρομερή αυτή ιστορία μου την επιβεβαίωσε η Miss Emily Me Callam,
διευθύντρια του Διακολλεγιακου Ινστιτούτου της Σμύρνης. Έφτασε στη δύσμοιρη πόλη
το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1922 αφού η φωτιά πού είχαν βάλει οι Τούρκοι είχε
λυσσομανίσει όλη τη νύχτα και είδε μερικά απανθρακωμένα ανθρώπινα σώματα πού
επέπλεαν μέσα στον λιμένα, τα όποια, όπως την πληροφόρησαν, ήταν τα πτώματα των
ανθρώπων πού είχαν καεί επάνω στη μαούνα.
Ένας σημαίνων Ολλανδός έμπορος
της Σμύρνης, πού είχε καταφύγει στη θαλαμηγό του όσο διαρκούσε η πυρκαϊά, μου
διηγήθηκε στην Αθήνα ότι όλη τη νύχτα της τρομερής 13ης Σεπτεμβρίου άκουγε
φρικτές κραυγές από την παραλία πού ξαφνικά σταματούσαν με ένα παράξενο παφλασμό
του νερού. Το άλλο πρωί έμαθε ότι είχε αποκεφαλιστεί ένας σωρός
ανθρώπων.
Ένα βιβλίο πού θα ενδιέφερε πάρα
πολύ τους ανθρώπους θα μπορούσε να γραφεί από τον καθένα πού θα φρόντιζε να
πάρει συνεντεύξεις από πρόσφυγες και να γράψει τις διηγήσεις πού θα άκουε απ'
αυτούς για δραπετεύσεις την τελευταία στιγμή και για έξυπνα τεχνάσματα
απελπισίας, στα όποια κατέφυγαν. Μια πλούσια γυναίκα με μεγάλη οικογένεια από
μικρά παιδιά, τα έσωσε όλα μέσα στον συνωστισμό και τον πανικό με το να δέση ένα
μακρύ σχοινί ολόγυρα στις μέσες τους, το άλλο άκρο του οποίου έδεσε στη δική
της. Μια κυρία πού κατοικούσε στα Βούρλα, μια μεγάλη πόλη κοντά στη Σμύρνη,
έσωσε την ωραία της κόρη με το να την μεταμφιέσει σε μια άσχημη και
καμπουριασμένη γρηούλα. Μια γυναίκα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικανίς πολίτις,
μου έγραψε ότι το μικρό της κοριτσάκι τεσσάρων ετών πού το είχε αφήσει στη
Σμύρνη με τους γονείς της, βρέθηκε σ' ένα απ' τα νησιά. Όσο διαρκούσε η σφαγή το
παιδάκι αυτό χώθηκε μέσα σ' έναν ανοιχτό τάφο, όπου έμεινε ξαπλωμένο για πολλές
ώρες ακίνητο και σιωπηλό σαν ποντίκι, ωσότου άκουσε να περνούνε άνθρωποι πού
μιλούσαν Αγγλικά και τότε παρουσιάσθηκε και σώθηκε από φιλικά
χέρια.
Διηγούνται φρικτές ιστορίες για
την πυρπόληση αρρώστων μέσα σε νοσοκομεία και παιδιών μέσα σε σχολεία. Οι
μαθητές και μαθήτριες των Αμερικανικών σχολείων και ιδρυμάτων σώθηκαν στην
πραγματικότητα όλοι καθώς και τα ορφανά, των οποίων είχαμε αναλάβει την
περίθαλψη.
Λίγο πριν απ' την αναχώρηση μου
ο Έλλην Ανώτατος Αρμοστής μου παρέδωσε ένα σημαντικό ποσό πού άνηκε σ' ένα
ορφανοτροφείο πού είχε ιδρύσει στον Μπουτζα, προάστειο της Σμύρνης και με
παρεκάλεσε να αναλάβω την ευθύνη για το ίδρυμα και για τους τροφίμους του. Εγώ
το έκαμα πράγματι και κατήρτισα μια Αμερικάνικη επιτροπή για τη συνέχιση του
έργου. Τα παιδιά εσώθηκαν όλα και ανεχώρησαν για τη Θεσ/νίκη χάρις κυρίως εις
τον ηρωισμό του κ. Murman, ενός Αμερικάνου νέου. Εν πάση περιπτώσει δεν υπάρχει
αμφιβολία ότι πολλά ελληνόπαιδα πού υπηρετούσαν στα σχολεία του κέντρου της
περιοχής πού κάηκε, χάθηκαν μέσα στις φλόγες και ότι πολλοί ασθενείς έχασαν τη
ζωή τους με τον ίδιο τρόπο. Τον αριθμόόλων αυτών δεν μπορεί να τον καθορίσει
κανείς, εξ αιτίας όμως της ταχύτητας με την οποία ξαπλωνόταν η φωτιά, ήταν
προφανώς αδύνατη η ασφαλής εκκένωση των νοσοκομείων.
Ολοκληρωτικός βιασμός γυναικών
και κοριτσιών ήταν ένα απ' τα κυριώτερα χαρακτηριστικά της Σμυρναϊκής τραγωδίας.
Είναι ανάγκη ν' αναφέρωμε το βδελυρό αυτό γεγονός, χωρίς όμως να εκταθούμε πολύ
σχετικά με αυτό. Δεν είναι δυνατό οι Χριστιανοί της Αμερικής να διάκεινται
συμπαθώς με την πολιτική περιποιήσεως μιας φυλής πού ειδικεύεται σε μια τέτοια
διαγωγή. Επί του σημείου αυτού υπεβλήθη ένα γράμμα απ' την Δόκτορα Μ. C.
Elliott, μια πασίγνωστη ιατρό, εκ γενετής Αμερικανίδα υπήκοο, πού επί πολλά έτη
υπηρετούσε σε Νοσοκομεία της Εγγύς Ανατολής. Η μαρτυρία της Δ/ρος Elliott, πού
δεν είδε ποτέ μια Μουσουλμανίδα γυναίκα πού να είχε βιασθεί, είναι πολύ
σημαντική και, παρεπομένως, αποτελεί φόρον τιμής και για τον Έλληνα στρατιώτη.
Απ' αυτή βλέπει κανείς επίσης ότι οι Τούρκοι περιορίζουν τα ακόλαστα οργιά τους
στα κορίτσια των Χριστιανών. Ιδού το γράμμα της Δ/ρος Elliott:
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΔΩΝ
ΓΥΝΑΙΚΩΝ
ΤΟΜΕΥΣ ΕΓΓΥΣ
ΑΝΑΤΟΛΗΣ
ΜΟΝΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Αθήναι, Ελλάς 2 Ιουνίου
1923
Γενικόν Πρόξενον GeorgeHorton
Αμερικανικήν Πρεσβείαν Αθήνας, Ελλάδα
Αγαπητέ μου, κ.
Horton:
Πόσο σωστή ήταν η περίφημη ρήση
του Gladstone σχετικά με τον χαρακτήρα των Τούρκων αποδείχθηκε πληρέστατα στην
τελευταία καταστροφή της Σμύρνης.
Η θέση μου σαν γυναίκας ιατρού
μου δίνει μιαν ιδιαίτερη ικανότητα να ξέρω το πώς φέρθηκαν οι Τούρκοι στις νέες
κοπέλλες. Απ' την πείρα μου τεσσάρων χρόνων στην Τουρκία θεωρώ αξιοσημείωτο ότι
δεν έχω ιδεί ποτέ μια Τούρκισσα κοπέλλα πού να έχει βιασθεί. Κατά χαρακτηριστική
αντίθεση προς αυτό έχω ιδεί εκατοντάδες Χριστιανές κοπέλλες πού έχουν πάθει αυτό
το πράγμα από Τούρκους άνδρες. Η τελευταία καταστροφή της Σμύρνης δεν απετέλεσε
εξαίρεση σ' αυτό το γεγονός και μπορώ απόλυτα να βγάλω το συμπέρασμα από όσα
είδα με τα ίδια μου τα μάτια ότι ο βιασμός Χριστιανών κοριτσιών απ' τους
Τούρκους στη Σμύρνη ήταν ολοκληρωτικός. Πράγματι και έχω εξετάσει δωδεκάδες
τέτοιων κοριτσιών και έχω ακούσει απ' αυτά διηγήσεις για άλλα κορίτσια πού
έπαθαν τα ίδια. Εφόσον απ' την προσωπική μου ιατρική εξέταση εξακρίβωσα ότι η
σχετική τους διήγηση δεν ήταν καθόλου υπερβολική, δεν έχω λόγους να πιστεύω ότι
όσα μου εξέθεσαν σχετικά με τις συντρόφισσες τους δεν ήταν σωστά.
Η μεταχείριση των κοριτσιών στη
Σμύρνη κατά τη διάρκεια της τελευταίας καταστροφής του 1922 υπήρξε ακατονόμαστη
και είμαι πρόθυμη να εκθέσω υπεύθυνα σαν Αμερικανίδα ιατρός και σαν διευθύντρια
ενός οργανισμού πού εκτελεί ένα σπουδαίο ιατρικό έργο στην Ελλάδα, μετά την
καταστροφή της Σμύρνης, ότι η ίδια έκανα αυτή την διαπίστωση.
Ειλικρινώς υμετέρα (Υπογρ.) Δρ
Μ. C. Elliott
Διευθύντρια των Αμερικανικών
Νοσοκομείων για γυναίκες
Αθήναι, Ελλάς
Ανάμεσα σε άλλους μάρτυρες του
αίσχους της Σμύρνης ήταν και ένας υπάλληλος του μεγάλου εμπορικού οίκου της Νέας
Υόρκης Mac Andrews and Forbes. Τα γραφεία του στη Σμύρνη βρίσκονταν στην περιοχή
πού καταστράφηκε απ' τη φωτιά. Ο άνθρωπος αυτός είδε Τούρκους πού έρριχναν
χειροβομβίδες μέσα στις οικοδομές πού υστέρα έπαιρναν φωτιά.
Ένας σημαίνων αξιωματούχος της
Y.M.C.A. (Αμερικανικής Χ.Α.Ν.) εκ γενετής Αμερικανός υπήκοος, μου διηγήθηκε τα
εξής:
«Στεκόμουν μαζί με αρκετούς
άλλους επάνω στο κατάστρωμα ενός πλοίου, και κύτταζα τη φωτιά, οπότε είδα μερικά
άτομα να ρίχνουν κάποιο υγρό επάνω σε μια απ' τις μεγαλύτερες οικοδομές πού
βρίσκονταν ακριβώς μπροστά στην παραλία και πολύ γρήγορα ξεπετάχτηκαν απ' την
οικοδομή τεράστιες φλόγες. Τούρκοι στρατιώτες περιπολούσαν την ώρα εκείνη
πάνω-κάτω μπροστά απ' την οικοδομή, και δεν επενέβησαν καθόλου».
Ένας άλλος πασίγνωστος παράγων
της Υ.Μ.C.Α. με πληροφόρησε ότι είδε γυναίκες τρυπημένες με λόγχες από Τούρκους
και τα πτώματα παιδιών πού είχαν επίσης τρυπηθεί με λόγχες. Το αυτοκίνητο του
ίδιου πού τριγύριζε μέσα στην πόλη για περιπτώσεις αναγκών φιλανθρωπίας,
δυσκολευόταν να προχωρήσει από τα πτώματα.
Κατά τη διάρκεια της διαμονής
μου στην Ουάσιγκτον στα 1922 και 1923 συνάντησα πολλές φορές την Δ/ρα
EstherLovejoy, την πασίγνωστη ιατρό της Νέας Υόρκης. Η Δρ Lovejoy είχε έλθει στη
Σμύρνη ενώ οι πρόσφυγες ήταν ακόμα στην προκυμαία και η εκκένωση της πόλεως
συνεχιζόταν. Ρίχτηκε κυριολεκτικά στη δουλειά της παροχής ιατρικής βοήθειας
στους αρρώστους και πληγωμένους και ιδιαίτερα στις επίτοκες γυναίκες. Μου
περιέγραψε με ζωηρά χρώματα τη λήστευση των προσφύγων απ' τους Τούρκους,
στρατιώτες και πολίτες, και επάνω στην παραλία και κατά τη στιγμή της
επιβιβάσεως των. Ενώ οι άνδρες μας βοηθούσαν τους δύσμοιρους εκείνους ανθρώπους
να φύγουν, οι Τούρκοι τους χτυπούσαν βάναυσα ψάχνοντας μέσα στα ρούχα τους για
χρήματα η οτιδήποτε πολύτιμο πού μπορούσαν να έχουν επάνω τους.
Ένα απ' τα πειό αισχρά
χαρακτηριστικά της τραγωδίας της Σμύρνης ήταν η απαγωγή των ανδρών ηλικίας 18
έως 45 ετών. Αυτοί ήταν άμαχοι γεωργοί και άλλοι πού δεν είχαν ούτε την
παραμικρή ευθύνη για την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία. Αυτοί
ήταν οι προστάτες των οικογενειών και η βίαιη απαγωγή τους άφησε τις χήρες και
τα ορφανά στην υποστήριξη των δήθεν «Χριστιανικών Εθνών» και ιδιαίτερα των
Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν χρειάζεται κανείς παρά μόνο λίγη φαντασία για να έχει
μια εικόνα των σκηνών πού μου περιέγραψαν η Δρ Lovejoy και άλλοι, πού μου
διηγήθηκαν για παιδιά πού αγκάλιαζαν με τα χέρια τους τις κνήμες των πατέρων
τους και ξεφώνιζαν απελπιστικά για έλεος, και για γυναίκες πού σφίγγονταν επάνω
στους άνδρες τους σ' ένα τελευταίο αγκάλιασμα απελπισίας· και χρειάζεται
λιγώτερη φαντασία για να οραματιστεί κανείς τον τρόπο με τον όποιο τ' ανδρόγυνα
εκείνα απεσπώντο ο ένας απ' τον άλλον.
Οι τελευταίες αυτές σκηνές επάνω
στην προκυμαία της Σμύρνης αποκαλύπτουν ολόκληρο το σατανικό και μεθοδικό
έφαρμοσθέν σχέδιο των Τούρκων. Οι στρατιώτες είχαν την άδεια να κορέσουν τα
ακόλαστα ένστικτα τους για σφαγή και λεηλασία και βιασμούς με την επίθεση κατά
πρώτον κατά των Αρμενίων, τους οποίους έσφαζαν και έκαιαν, βιάζοντας τις
γυναίκες και τις κόρες τους. Ενώ για τους Έλληνες πού μισούσαν βαθύτερα,
επιφύλασσαν έναν βραδύτερο και πειό επώδυνο θάνατο. Οι λίγοι πού γύρισαν πίσω
διηγούνται φρικτά πράγματα. Μερικοί επυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν κατά ομάδες.
Όλοι ήταν πεινασμένοι και χιλιάδες πέθαναν από αρρώστιες, κούραση και
εγκατάλειψη. Αυθεντικές εκθέσεις Αμερικανών υπαλλήλων της Near East Relief
αναφέρουν για μικρές ομάδες απ' αυτούς πού τους συνάντησαν πολύ μακρυά στο
εσωτερικό της Μικράς Ασίας και πού όταν είχαν ξεκινήσει αποτελούνταν από
χιλιάδες.
Οι Τούρκοι προφασίζονταν ότι
απομάκρυναν τον άρρενα πληθυσμό της Σμύρνης και της περιοχής της για να
ξανακτίσει τα χωριά πού είχαν καταστραφεί απ' τον Ελληνικό στρατό κατά την
υποχώρηση του. Αυτό έχει μια χροιά δικαιοσύνης και θα έχει κάποια απήχηση σε
κάθε Αμερικανό πού δεν ξέρει τα γεγονότα. Οι Έλληνες χωρικοί της Μικράς Ασίας
ήταν Οθωμανοί υπήκοοι, και δεν ήταν με κανένα τρόπο υπεύθυνοι για τις πράξεις
της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Πολλοί λίγοι απ' αυτούς είχαν καταταχθεί σαν
εθελοντές στο στρατό της τελευταίας και είχαν μεταχειριστεί κάθε μέσο και κάθε
υπεκφυγή πού ήταν δυνατό να επινοήσουν για ν' αποφύγουν τη μάχη: Αν οι Έλληνες
της Μικρας Ασίας ήταν μια ρωμαλέα και πολεμοχαρής φυλή και είχαν συνεργαστεί με
όλη τους τη δύναμη με τους Έλληνες της Ελλάδος, θα μπορούσαν να φέρουν τους
Τούρκους σε πολύ δύσκολη θέση.
Ο σκοπός του Κεμάλ, όπως είδαμε
ήδη, ήταν ένας: η εξόντωση. Ο λόγος πού προφασίζοταν ότι είχαν γι' αυτό ήταν μια
απ' τις πονηρές υπεκφυγές πού μεταχειρίζονταν οι Τούρκοι για τους κουτούς
Ευρωπαίους. Αφ' ετέρου όμως δεν ήταν Έλληνες άνδρες όλοι οι δυστυχείς, πού
υπήχθησαν απ' τους Τούρκους. Πολλές χιλιάδες Χριστιανών γυναικών και κοριτσιών
παραμένουν ακόμα στα χέρια των για να ικανοποιούν τις ακόλαστες ορμές των η για
να δουλεύουν σαν σκλάβες. Μια έκθεση πού υπεβλήθη στην Κοινωνία των Εθνών δίνει
τον αριθμό «των πενήντα χιλιάδων και άνω» ο υπολογισμός αυτός όμως φαίνεται πολύ
συντηρητικός. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης με
την Τουρκία πριν αποδοθούν οι άνθρωποι αυτοί.
Πηγή: Η Κατάρα της Ασίας,
του George Horton, Γενικού Προξένου των Ηνωμ. Πολιτειών στην Εγγύς ανατολή,
έκδοση THE
BOBBS - MERRIL COMPANY 1926.
φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός
