'Εχω ασχοληθεί με την ανάλυση τού κειμένου τής "Κυριακής Προσευχής" προσπαθώντας να δείξω τη γλωσσική " τελειότητα" αυτού τού κειμένου το οποίο αποτελείται μόνο από μία τροπική έγκλιση, την Προστακτική, για να δηλώσει τρείς ευχές (αγιασθήτω-ελθέτω- γενηθήτω) και τέσσερα αιτήματα (δός - άφες - μη εισενέγκης - ρύσαι). Διαφορετικό, αλλά εξίσου ενδιαφέρον, είναι ένα άλλο χριστιανικό κείμενο, το κείμενο του "Συμβόλου της Πίστεως", το "Πιστεύω". Το κείμενο αυτό συντάχθηκε από τους Πατέρες των δύο πρώτων Οικουμενικών Συνόδων, της Νίκαιας
(325) και της Κωνσταντινουπόλεως (381), και είναι γνωστό ως "Σύμβολο Νικαίας - Κωνσταντινουπόλεως", περιλαμβανόμενο και στη Θ.Λειτουργία.
Το κείμενο αυτό δεν είναι προσευχή. Είναι διακήρυξη. Για την ακρίβεια, είναι ομολογία πίστεως του Χριστιανού. Επικοινωνιακά, είναι ένα κείμενο κατηγορικού λόγου, δηλαδή ένα κείμενο δογματικής δήλωσης κατηγορημάτων, με τα οποία περιγράφονται οι ιδιότητες του Τριαδικού Θεού και, προκειμένου για το Χριστό, και τα ιστορικά τής επί Γης παρουσίας Του. 'Ετσι, όλο το κείμενο οικοδομείται πάνω σε ένα ρήμα, το ρήμα πιστεύω, περιλαμβάνει δε μόνο ονόματα (ουσιαστικά, επίθετα και μετοχές), με εξαίρεση δύο αναφορικές προτάσεις ( δι' ού τα πάντα εγένετο - ού τής βασιλείας ουκ έσται τέλος) και ένα απαρέμφατο (κρίναι).
Τα ομολογώ και προσδοκώ (στο τέλος του Συμβόλου) αποτελούν διακηρυσσόμενες στάσεις - δεσμεύσεις του πιστού, οι οποίες συμπληρώνουν τον κύριο κορμό τού κειμένου.
H απόδοση ιδιότητας στην Ελληνική, δηλαδή η γλωσσική εξιδίκευση της υπόστασης ενός προσώπου, επιτυγχάνεται με τρείς βασικούς τρόπους: (α) χρήση κατηγορουμένου, (β) χρήση επιθετικού προσδιορισμού και (γ) χρήση κατηγορηματικού προσδιορισμού. Στο " Σύμβολο της Πίστεως " επιλέγονται οι τρόποι (β) και (γ). Συγκεκριμένα, διακηρύσσεται η πίστη στον Θεό και στον Χριστό με προβεβλημένες δηλώσεις κατηγορηματικού τύπου (γ) : Πιστεύω εις ένα Θεόν - Πατέρα, παντοκράτορα, ποιητήν ουρανού...και (πιστεύω) και εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν - τον Υιόν του Θεού, τον μονογενή [..], φώς εκ φωτός, Θεόν αληθινόν [...],ομοούσιον...Η πίστη στο 'Αγιον Πνεύμα διακηρύσσεται με δηλώσεις προσδιοριστικού τύπου (β) : και (πιστεύω) εις το Πνεύμα - το άγιον,το κύριον,το ζωοποιόν[...]
Ωστόσο, η ομολογία πίστεως σε σχέση με τα άλλα δύο πρόσωπα τού Τριαδικού Θεού, το πρόσωπο τού Χριστού και το πρόσωπο τού Αγίου Πνεύματος, απαιτούσε και δηλώσεις δογματικών παραδοχών και ιστορικών γεγονότων (πράξεις, ενέργειες και καταστάσεις) που γλωσσικά οδηγούν στο ρήμα. Ο μηχανισμός που επελέγη στο κείμενο τού Συμβόλου είναι ο συνδυασμός ρηματικής και ονοματικής δήλωσης, δηλαδή η χρήση (αναφορικών) μετοχών. 'Ετσι, στο σύνολό της η γλωσσική δομή τού κειμένου διατήρησε το "σφιχτό", ενιαίο ονοματικό ύφος, κύριο συστατικό του κατηγορικού λόγου, που είναι οι δογματικές διατυπώσεις. Συγκεκριμένα, η αναφορά σε δογματικά θέματα για την υπόσταση του προσώπου του Χριστού και σε ιστορικά γεγονότα, όπως είναι η ενανθρώπιση, η επίγεια δράση και η αιώνια παρουσία του, επιτελείται γλωσσικά με τη χρήση μετοχών: και (πιστεύω) εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν - [...] τον εκ τού Πατρός γεννηθέντα,[...]γεννηθέντα, ού ποιηθέντα, τον [...] κατελθόντα[...] και σαρκωθέντα[...] και ενανθρωπήσαντα, σταυρωθέντα τε [...] και ανελθόντα [...] και καθεζόμενον [...] και πάλιν ερχόμενον [...].Ομοίως, η πίστη στο Πνεύμα το 'Αγιον περιλαμβάνει δογματικές δηλώσεις που εκφέρονται "ρηματοονοματικά", δηλαδή με μετοχές: το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον και συνδοξαζόμενον, το λαλήσαν...Η ενεργοποίηση του λεπτού μηχανισμού των μετοχών βοηθεί στην πλήρωση σύνθετων εκφραστικών αναγκών, όπως είναι η χρήση μιας ονοματοποιημένης δήλωσης συνδυασμένης με παράλληλη δήλωση του χρόνου (έμφαση σε έγχρονα ιστορικά γεγονότα του βίου του Χριστού: κατελθόντα, σταυρωθέντα, παθόντα, ταφέντα, αναστάντα κλπ.) και του ποιού της ρηματικής ενέργειας ( έμφαση στο γεγονός της γέννησης - γεννηθέντα, ού ποιηθέντα, έμφαση στην αιώνια διάρκεια της παρουσίας - καθεζόμενον εκ δεξιών του Πατρός...κλπ. ).
Οι γλωσσικές επιλογές που έγιναν από τους συντάκτες του κειμένου σε συνδυασμό με μερικές μορφολογικές δυνατότητες που προσφέρει η Ελληνική, όπως η χρήση μετοχών, προσέδωσαν στο κείμενο του Συμβόλου της Πίστεως χαρακτήρα πρότυπου κατηγορικού λόγου. Η γλωσσική ανάγκη των εκφραστών της χριστιανικής πίστης να δηλώσουν - συχνά με σωρευτικό τρόπο - τις ιδιότητες του Τριαδικού Θεού αλλά μαζί και πράξεις, ενέργειες και καταστάσεις που συνδέονται με τα τρία πρόσωπα της μίας θεότητας εξυπηρετήθηκαν με σοφή, λεπτή και εμπνευσμένη χρήση των γλωσσικών μηχανισμών και δυνατοτήτων της Ελληνικής.
Έτσι, το ύφος του κειμένου έχει την επιδιωκόμενη για έναν τέτοιο τύπο κειμένου σημασιακή μονοσημία, υψηλή δηλωτικότητα και την αυστηρότητα που απαιτεί ένα "καταστατικό" δογματικό κείμενο πίστεως όπως αυτό. 'Εχει ακόμη εκφραστική ποικιλία, λεπτές εννοιολογικές διακρίσεις ( αγέννητος ο Πατήρ, δημιουργός των πάντων, γεννηθείς εκ του Πατρός ο Υιός προ πάντων των αιώνων, ομοούσιος τω Πατρί, εκπορευόμενον εκ του Πατρός το Πνεύμα, συν Πατρί και Υιώ συμ-προσκυνούμενον και συν-δοξαζόμενον κ.τ.ό.) και προ πάντων αξιοποίηση των δομικών κατηγοριών τής γλώσσας, που είναι γνωστές ως μέρη του λόγου. Για μια ακόμη φορά, στο κείμενο τού Συμβόλου της Πίστεως η λιτότητα των χρησιμοποιουμένων γλωσσικών μέσων, όπως έχει δείξει ο Roman Jakobson, ήτοι η αποκλειστική εν προκειμένω χρήση τού ονοματικού μηχανισμού της γλώσσας (στον οποίον περιλαμβάνεται και η μετοχή ) προβάλλει ανάγλυφα ως διαπιστωμένες και βιωμένες αλήθειες τις θεμελιώδεις δογματικές θέσεις τής Πίστης μας.
"Χριστιανική και Ελληνική Πνευματικότητα - 'Αρθρα "
Γεωργίου Δ. Μπαμπινιώτη
Υάκινθος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου